Blog #6: Maayke de Vries – Schrijvers Yaa Gyasi en Natashia Deón

In juni bezochten twee succesvolle debuterende schrijvers de charmante boekenwinkel Elliot Bay Bookstore in Seattle. In hun boeken bespreken beide auteurs het slavernijverleden van de Verenigde Staten. Met beide schrijvers voerde ik een kort gesprek over hun motivatie voor het schrijven van een boek over slavernij, de frustraties over de manier waarop er met het slavernijverleden wordt omgegaan en de situatie in Nederland.

Yaa Gyasi

De eerste auteur, Yaa Gyasi, kwam haar veelgeprezen roman Homegoing promoten. Gyasi is geboren in Ghana en emigreerde naar de Verenigde Staten op een jonge leeftijd. Haar boek speelt zich afwisselend af in Ghana en de Verenigde Staten. De bekende Amerikaanse schrijver Ta-Nehisi Coates roemde haar debuutroman en ook de grote kranten zoals The New York Times en The Washington Post waren lyrisch.

Homegoing gaat over het leven in Ghana en de Verenigde Staten door de eeuwen heen. Het verhaal begint in Ghana met Effia; zij is een jonge vrouw en lid van de Ashanti stam. De Europese machthebbers zijn op dat moment al gearriveerd in het continent en de Ashanti hebben een belangrijk aandeel in de trans-Atlantische mensenhandel. Met “Europese machthebbers” worden de Engelsen en Nederlanders bedoeld. De Nederlanders worden herhaaldelijk genoemd als slavenhandelaren, vooral op het moment dat Effia trouwt met een Engelse koopman. Zij leven in het kasteel aan de kust, waar in de kelders tot slaaf gemaakte Afrikanen worden vast gehouden. De toestand in het fictieve kasteel zou gelijk kunnen zijn aan een bestaan in het daadwerkelijk gerealiseerde fort Elmina aan dezelfde kust. Effia’s halfzus Esi is één van de vrouwen die gevangen zit in het kasteel, waarvandaan zij wordt verscheept naar Mississippi om daar te werken op een katoenplantage.

Verleden en heden

Vervolgens krijgt de lezer steeds een hoofdstuk aangeboden met het beknopte levensverhaal van een afstammeling van één van de halfzussen. Het verhaal van Effia’s nageslacht speelt zich af in het land van de Ashanti en Fante, terwijl Esi’s nakomelingen een leven kennen in Noord-Amerika. Het interessante aspect van Homegoing is de directe lijn die getrokken wordt met het verleden en het heden. Zo eindigt het boek in onze tijd met Majorie, nazaat van Effia, die gemigreerd is vanuit Ghana naar Noord-Amerika en worstelt met de term Afro-Amerikaan. Gyasi laat zien dat de familie van Majorie in Ghana ook eeuwenlang onheil heeft gekend en dat slavernij een activiteit was waar Afrikanen zelf een aandeel in hadden. Doordat Gyasi het slavernijverhaal van beide kanten vertelt, is het geheel vernieuwend.

Gyasi laat ook in haar hoofdstukken over het leven in Noord-Amerika geen onderwerp onaangeroerd. Het leven voor de afstammelingen van Esi in de Verenigde Staten is tijdens en na de slavernij een verhaal van racisme, verzet en volharding. Gedurende de twintigste eeuw werd racisme geïnstitutionaliseerd door onder andere verplichte arbeid bij een onbetaalde boete en de oorlog tegen drugs. Dit systeem maakte – en maakt nog steeds – vele slachtoffers onder Afro-Amerikanen, zoals onder andere Ta-Nahesi Coates en Bryan Stevenson met non-fictie werk hebben aangetoond. 1

Mensen een stem geven

Tijdens het bezoek van Gyasi aan Seattle liet zij merken dat opheldering van de geschiedenis een belangrijke motivatie is voor haar werk. Gyasi vertelde dat zij gedurende haar onderzoek veel nieuwe informatie tegenkwam, in het bijzonder over de situatie in Ghana tijdens de trans-Atlantische slavenhandel. Op mijn vraag of dit een motivatie was voor haar werk reageerde zij instemmend met het volgende antwoord: “het is belangrijk om mensen een stem te geven die hiervoor niets over hun geschiedenis hebben kunnen zeggen, vooral voor de mensen in Ghana is dit het geval. De Engelsen waren degene die geschreven taal naar het land brachten, omdat de oorspronkelijke taal in Ghana een mondelinge taal was. Daardoor komt hun verhaal niet voor in de archieven en voelde ik de dwang om op zoek te gaan naar deze stemmen met mijn boek.”

Tijdens de signeersessie vertelde ik Gyasi over de organisatie Gedeeld Verleden Gezamenlijke Toekomst in Rotterdam die eigenlijk hetzelfde doel heeft en dit realiseert door onder andere het organiseren van activiteiten en de afschaffing van slavernij te vieren. Gyasi reageerde enthousiast en refereerde naar het Nederlandse erfgoed in Ghana, zoals kasteel Elmina. Een andere herkenning is de herhaaldelijke verwijzing naar Anansi als een mythisch schepsel dat een teken van hoop was voor de hoofdpersonen wanneer het leven tegen zat. De verhalen van Anansi zijn ook bekend geworden in Nederland, door de populariteit van de mythische spin in Suriname en de Nederlandse Antillen.

Het boek is vlot geschreven. De verhalen van de verschillende personen zijn kort en zo boeiend dat teleurstelling overheerst wanneer het volgende hoofdstuk begint. De boodschap van Gyasi met het boek is duidelijk. Yaw, één van de hoofdpersonen in het boek, verwoordt het letterlijk. Yaw is een geschiedenisleraar in Ghana die altijd het volgende vertelt aan zijn studenten tijdens de eerste schooldag :

We believe the one who has the power. He is the one who gets to write the story. So when you study history, you must always ask yourself, Whose story am I missing? Whose voice was suppressed so that this voice could come forth?

Gyasi maakte gebruik van secundaire bronnen om haar verhaal te creëren. Maar er was niet veel geschreven over het leven in in Ghana gedurende de trans-Atlantische slavenhandel. Hierdoor was het moeilijk om informatie te verkrijgen over het leven in kasteel en over Ashanti vrouwen die getrouwd waren met een Europeaan. Grote delen van deze verhaallijnen zijn ingevuld met de creativiteit van de schrijver. Met het boek geeft Gyasi een stem aan de mensen die voor een groot deel in de geschiedenis onbenoemd zijn. Dit verwijst naar de blog over het bezoek aan de plantages in Louisiana waar het tegenovergestelde gebeurde.

Natashia Deón

Het tweede boek over het leven van tot slaaf gemaakten in het zuiden van de Verenigde Staten is het werk van Natashia Deón. Ook zij bracht een bezoek aan Seattle om te vertellen over de totstandkoming van haar boek Grace. Deón sprak over de tegenslagen tijdens de zoektocht naar een uitgever, omdat Gyasi’s boek ook in opkomst was. Uitgevers vonden één black female author wel genoeg voor dit jaar. Dit tot frustratie van Deón, maar het gaf haar wel de tijd om sommige stukken in het boek te herschrijven. Uiteindelijk werd er een uitgever gevonden en bestormde het boek de verkooplijsten door goede recensies in grote kranten.

Grace gaat over vrouwen in het negentiende-eeuwse Noord-Amerika. Het boek wordt verteld door Naomi; een tot slaaf gemaakte vrouw die overlijdt nadat zij haar dochter Josephine ter wereld brengt. Jaren eerder vluchtte Naomi weg van haar zus en moeder, omdat zij de plantage eigenaar vermoordde nadat hij probeerde haar zus te verkrachten. Naomi vindt enkele jaren bescherming in een bordeel gerund door Cynthia, maar moet opnieuw vluchten als zij hoogzwanger is. Tijdens de vlucht wordt Naomi’s dochter geboren en overlijdt zijzelf. Als een geest blijft Naomi zweven door het leven van haar dochter Josephine. Deze ziel vertelt het verhaal van beide vrouwen in prachtige en vloeiende passages zoals de volgende:

It’s been said that justice is getting what you deserve. And mercy is not getting the bad you deserve. Grace is getting a good thing, even when you don’t deserve it. So if I would’ve named my good thing, I’d have called her Grace. But someone else named her Jopsephine.

De verhalen van moeder en dochter wisselen elkaar af in het boek, waardoor er tussen beide vertellingen ruwweg twintig jaar zit. Met als gevolg dat het verhaal van Josephine zich afspeelt tijdens de Emancipatieproclamatie van president Lincoln. Met dit bevel in 1863 werden de tot slaaf gemaakten in de zuidelijke staten vrijgemaakt. Het boek maakt op indrukwekkende wijze duidelijk dat dit een nietszeggende actie was voor de tot slaaf gemaakten. De tot slaaf gemaakten in het zuiden van de Verenigde Staten kregen hun wettelijke vrijheid pas met het dertiende amendement in 1865, toch veranderde dit hun situatie nauwelijks.

Verandering en continuiteit

In Grace beschrijft Deón de continuïteit van de onderdrukking en racisme op een dusdanig indringende manier, dat ik mij ook afvroeg hoe dit geweest moest zijn in de Nederlandse Koloniën. Nederland schafte de slavernij op 1 juli 1863 af, dit vieren wij elk jaar met Keti Koti. Maar de tot slaaf gemaakten moesten nog tien jaar op de plantages werken, terwijl de slavenhouders een schadevergoeding kregen. In Grace wordt de weemoed van de tot slaaf gemaakten na hun “vrijlating” zo aangrijpend beschreven dat mijn verontwaardiging over de gang van zaken in Nederland werd aangewakkerd. En dit is ook precies de bedoeling van zowel Natashia Deón als Yaa Gyasi.

De publicatie van twee boeken over de horror van slavernij en de nasleep daarvan in de huidige samenleving in de Verenigde Staten kan geen toeval zijn. Grace was dan ook eigenlijk gepland voor in de winter van 2016, maar de uitgever meende dat het nu tijd was. Beide schrijvers zien hun boek als kritiek op de manier waarop Afro-Amerikanen behandeld worden in de samenleving en hoe er met de geschiedenis omgegaan wordt. Deón noemde Donald Trump als presidentskandidaat een duidelijk signaal dat er iets grondig mis is in de Amerikaanse samenleving, zij hoopt dat haar boek van betekenis kan zijn als protest.

Kracht van vrouwen

Verder frustreerde het Deón dat alle boeken over slavernij geschreven waren door een man of vanuit een mannelijke perspectief. Haar doel was het representeren van sterke vrouwen, ieder op haar eigen manier. De geschiedenis was onaardig tegen vrouwen, vandaar dat vrouwen samen moesten werken om te overleven. Zowel Naomi als Josephine ontmoet verschillende vrouwen die een belangrijke rol spelen in hun overleving. Dus naast het perspectief van een tot slaaf gemaakte vrouw, is er ook de strijd voor een ongetrouwde witte vrouw, de uitdagingen van een gescheiden plantage eigenares en een vrijheidsstrijdster uit Mexico.

In Grace doorklinkt behalve de stem van Naomi ook de stem van Natashia Deón met wijsheden die zij de lezer meegeeft. De boodschap is voornamelijk de noodzaak om bewust te zijn van het feit dat jouw lichaam van jou is. Zo zegt Naomi het volgende tegen haarzelf:

“A women’s body is hers, just like a man’s is his. Every woman should make her own choices and consider what’s up for grabs and the consequences. ‘Cause she’s priceless…..‘til she names her price.”

Ook met Natashia Deón praatte ik over de stichting Gedeeld verleden Gezamenlijke toekomst en de noodzaak om een inclusieve vorm van geschiedenis te schrijven. Deón toonde waardering voor de stichting, daarnaast zette zij haar eigen kijk op geschiedenis uiteen. Voor Deón is het belangrijk om op de hoogte te zijn van de geschiedenis, zodat we het in de toekomst beter te doen. Hierbij maakte Deón een referentie naar de ongenuanceerde uitspraken die het migratiedebat in Noord-Amerika hebben overstemd: “I don’t want that other people have to go through the same struggle we have faced and are still facing, it makes me feel bad.” Tijdens de vragenronde maakte Deón een andere opmerking met betrekking tot de huidige situatie door de vragen te stellen: “Wat betekent vrijheid eigenlijk? Is wat we nu hebben vrijheid? We moeten beseffen dat de gevangenschap nog steeds in ons hoofd zit.”

Het lezen van romans over historische onderwerpen kan inzichtgevend zijn, aangezien geschiedenis niet alleen geconstrueerd wordt door historici, juist niet. De twee historische romans besproken in deze blog hebben de intentie een ander verhaal te laten horen. In de Verenigde Staten is een nieuwe generatie Afro-Amerikaanse schrijvers aan het opstaan die schrijven over hun geschiedenis en hun leven. Zelf was Natashia Deón geïnspireerd door Toni Morrison en Alice Walker, momenteel ben ik boeken van deze schrijvers aan het lezen.

Verder zijn de volgende romans een aanrader:

Lawrence Hill – The Book of Negroes

Isabel Allende – Island beneath the Sea

Cynthia McLeod – De vrije negerin Elizabeth, gevange van kleur

Kathryn Stockett – The Help

Wellicht heb jij ook een goede leessuggestie? Ik hoor het graag!

1 Ta-Nahesi Coates, Between the world and me (New York 2015) ; Bryan Stevenson, Just Mercy. A story of Justice and Redemption (New York 2015).