Keti Koti Lecture dialoog olv Malique Mohamud

 

Malique Mohamud: Zoals Harlow in zijn introductie aangaf, burgerschap kent vele dimensies en in het kader van actief burgerschap, gaan wij vandaag met elkaar in gesprek om te onderzoeken hoe we het bewustzijn rondom het slavernijverleden in Rotterdam en daarbuiten kunnen stimuleren. Dat gaan we doen in een aantal rondes. Er staan drie vragen klaar op de power point presentatie, we gaan ons in groepjes opdelen. Ik verzoek u om groepjes van acht te maken. Voordat we daarmee gaan beginnen, wil ik u de gelegenheid geven om dr. Balai vragen te stellen. Zijn er al vragen?

VRAGEN AAN LEO BALAI

Vraag uit de zaal: Ik vond de lezing heel duidelijk. Als ik hier om me heen kijk denk ik dat mensen het slavernijverleden in het geheugen hebben opgenomen. Is het niet juist interessanter om te bedenken hoe we die mensen kunnen bereiken en spreken, die het niet hebben. Om te bedenken hoe we het in het collectieve geheugen kunnen opnemen.

Malique: Dus, hoe kunnen we nog meer mensen bereiken? Mensen die niet bekend zijn met het slavernijverleden?

Dr. Balai: Ik denk dat het feit, dat er mensen hier zijn, die geen nazaten zijn van slachtoffers van de slavernij, dat dat al een stap in de goede richting is. Niet iedereen hier in deze zaal heeft een slavernijverleden, dus ik denk dat langzamerhand (en dat is ook het belang van dit soort bijeenkomsten) dat de zaal heel gemêleerd is. Mensen uit verschillende etnische groepen, verschillende kleuren, etc. Dus, ik denk dat het tijd nodig heeft en je moet het blijven uitleggen. Ook in je eigen omgeving. Dan komt het wel goed. Denk ik.

Vraag uit de zaal: Bedankt voor uw speech, ik heb ervan genoten. Maar ik had wel een kleine kanttekening. U eindigde u speech met een oproep naar de jeugd om zich vooral te focussen op het Caribisch gebied. Is dat niet een enorme gemiste kans? Afrika heeft namelijk al een enorme deuk opgelopen, juist door die geschiedenis. Afrika is geen populair continent, laten we dat stellen. Uw oproep proeft een beetje bitter bij mij. Is het niet een gemiste kans?

Dr. Balai: Ik geef eerst het onsympathieke antwoord. Dit is: we hebben niets te zoeken in Afrika, de nazaten van de slaven. En dat komt omdat… Ik heb daar een heleboel literatuurstudie naar gedaan. Naar mensen, die teruggingen naar hun roots, waarvan zij meenden dat het hun roots waren, in Ghana, Elmina bezocht hebben. En tot de ontdekking kwamen, dat men daar totaal geen boodschap heeft aan het slavernijverleden. Er zijn een heleboel mensen in de omgeving van Elmina, die zeggen: Ja, het was een periode uit onze geschiedenis en verder, het is gebeurd. En wat dat betreft, dit is het tweede gedeelte van mijn antwoord: In 1444 begon de slavenhandel. Rond 1500, toen de Portugezen Brazilië veroverd hebben, werden de eerste Zwarte mensen verscheept naar Zuid-Amerika. Dat is bijna 600 jaar gelden. Er is een nieuwe cultuur ontstaan. Iedereen die in dat gebied is geweest, of het nu in Trinidad is met Calypso, bij ons in Suriname met Bigi Poku, of op Curaçao met Tambu. Het is een andere cultuur. En mijn opvatting is, als je je roots wilt zoeken, zoek ze dáár. Die discussie is nog gaande en het zijn ook felle discussies. Want de voorstanders zeggen: er is een nieuwe cultuur ontstaan.

Malique: En hoe reageren jongeren op dit pleidooi?

Dr. Balai: Sommige die zijn het met me eens en er zijn ook mensen die mij verfoeien met deze opvatting. Maar ik denk dat je die discussie met elkaar moet voeren. Van: waar zijn we naar op zoek en waar willen we naar toe? Er is een heel mooi boek en dat heet: ‘Lose your mother’, over iemand die op zoek is naar zijn eigen roots. Een Amerikaanse mevrouw, die gedurende haar hele jeugd zei: Afrika, dat is mijn land. En ze komt daar, en ze komt in Elmina en het eerste wat ze hoort is dat mensen zeggen ‘Obruni’, vreemdeling. En toen was ze een beetje genezen. Het geeft veel teleurstelling. We weten bijvoorbeeld, in de Surinaamse gemeenschap, als je hier lang in Nederland hebt gewoond en je gaat terug, dan wordt je ook Hollander genoemd. De tijden veranderen.

Vraag uit het publiek: Een korte vraag. Afrika is geen land en tegelijkertijd….is het niet een beetje tegenstrijdig, want je pleidooi was het collectief geheugen, maar tegelijkertijd moeten we ons geheugen beperken tot het Caribisch gebied. Dat is wat je zegt.

Dr. Leo Balai: Nee, nee, nee. Die slavernij en slavenhandel is deel van ons collectief geheugen en het punt is dat in dat collectieve geheugen, wij doen alsof alleen witte Europeanen in slaven handelden, maar die geschiedenis heeft ook een keerzijde, die mensen werden verkocht door andere Zwarte mensen en het is goed om dat deel ook in ons collectief geheugen op te nemen.

Vraag uit het publiek: Mijn vraag is, is het misschien niet zo, dat die andere zijde, juist de reden is waarom de Afrikaan zich niet wil committeren? Dr. Balai heeft aangegeven, dat als je praat over de slavernij, dat meestal de witte kant wordt belicht en besproken. Hij geeft aan dat er ook een andere zijde is, namelijk die mensen die ervoor zorgden dat die handel plaatsvond. En die mensen, die zitten waarschijnlijk in Afrika. Is dat niet de reden dat wanneer men zoekt naar hun roots in Afrika, dat men niet thuis geeft?

Dr. Balai: Wat ik gelezen en met mensen besproken heb, dat mensen in Ghana, zonder Ghanezen daarmee te kort te doen, is dat als je daarnaar toe gaat, dat mensen vragen: Waar ben je nu naar op zoek? Het is een deel van de geschiedenis en die dingen gebeuren. Punt. En dat is pijnlijk voor als je denkt, zoals sommige mensen die hun roots in Afrika zoeken, ‘ik ga naar huis’, maar je gaat niet naar huis, die mensen kennen je niet.

Vraag uit het publiek: Mijn vraag is: hoe verklaart u het, dat mensen van het continent Afrika, of voornamelijk het land Ghana, mensen kunnen verstaan uit het binnenland van Suriname. Als er geen connectie is, hoe kunnen ze elkaar dan wel verstaan?

Dr. Balai: Er zijn groepen in het binnenland van Suriname, in sommige Marron gemeenschappen die sommige Ashanti talen gedeeltelijk verstaan. Net zoals Nederlanders, Zuid-Afrikaans voor een deel kunnen verstaan. Maar dat zegt verder niets over de band die je met elkaar hebt. Wat mijn pleidooi is, laten we met elkaar goed nadenken, als je op zoek bent naar je roots of een verklaring voor jezelf, dan denk ik dat je beter in het Caribisch gebied kunt zoeken, omdat daar een nieuwe cultuur en een nieuw volk is ontstaan. Omdat in de loop van de eeuwen het verschil tussen de mensen die getransporteerd zijn en de mensen die in West-Afrika zijn achtergebleven, ondanks taalkundige overeenkomsten soms, cultureel (…)

Malique: Maar, Dr. Balai, zegt u daarmee dat de behoefte en verlangen naar het vinden van de roots geromantiseerd wordt, met de focus op het Afrikaanse continent?

Dr. Balai: Wat ik zeg, is dat ik uit de literatuur heb geleerd, met name dat het tot hele grote teleurstelling leidt, omdat mensen denken “ik kom thuis” en dat is niet zo. Het is goed om te weten wat er toen gebeurd is en hoe. Maar ook is het belangrijk om realistisch te zijn over waar hoor ik thuis. Het is zeer interessant en ingewikkeld ook.

Malique: Dr. Balai, heeft u nog tips voordat mensen met elkaar in gesprek gaan om dit verhaal naar de Rotterdamse context te brengen?

Dr. Balai: Het is een beetje gemeen wat ik nu ga zeggen, maar de twee laatste opmerkingen die ik maakte over je roots in Afrika en zoeken naar het Caribisch gebied, daarvan zei ik ook: dames en heren dit is geen discussiepunt, ik leg het in het midden. Ik hoop dat u er onderzoek naar zult doen en dat u een boek schrijft dat ik weer kan lezen. Dus, sorry.

Malique: Van harte bedankt, Dr. Balai.

DIALOOG IN GROEPEN

Ik verzoek u groepjes te maken van 6-8. Probeer zoveel mogelijk ideeën en zo concreet mogelijke voorstellen (hoe we meer bewustzijn van het slavernijverleden in Rotterdam kunnen creëren) te inventariseren en van elkaar te leren. Elkaars perspectief kan erg verfrissend zijn. U tijd gaat nu in.

Slide 1: Wat betekent de herdenking van de afschaffing slavernij voor u?

Slide 2: Wat verwacht u van de gemeente/ overheid?

Slide 3: Welke stappen kunnen wij zelf in Rotterdam zetten?

Malique: We gaan de bevindingen in tien minuten terugbrengen naar de oplossingen. Ik zou graag Dr. Balai naar voren willen roepen en een vertegenwoordiger van het collectief der Hoge Scholen. Een hartelijk applaus voor Selina. Er is een groep studenten die het programma hebben geproduceerd.

Ronde 1

Post-it: Kritische zelfreflectie, blijven doorgeven en stilte.

Post-it: Collectief vergeten

Post-it: Herdenking afschaffen

Deelnemer: De geschiedenis is ook collectief vergeten (boek van Anderson). Wat vindt u hiervan Dr. Balai?

Dr. Balai: Ik weet niet wat Anderson precies bedoelde met collectief vergeten, maar ik denk dat dat voor een gemeenschap is het collectief herinneren een manier om je als gemeenschap sterk te maken, maar wat Anderson nu precies bedoeld met collectief vergeten…hij zou kunnen bedoelen ‘vergeef de andere’. Want vergeten kan ook zijn dat het geen item meer is om wraakzuchtig over te zijn.

Post-it: Collectieve bewustwording over wie de geschiedenis schrijft.

Reactie deelnemer: Ik heb dat opgeschreven omdat het me opvalt dat in de geschiedenisboeken heel vaak minder aandacht wordt besteed aan dit soort onderwerpen en dat het belangrijk is om dan te kijken waarom is dat zo. Met andere woorden, wie schrijft de geschiedenis op die wij uiteindelijk op scholen gedoceerd krijgen en dat het heel belangrijk is om daar ook verandering in te brengen.

Dr. Balai: Er is een begrip in de geschiedenis en dat is ‘silencing’. En de belangrijkste schrijver die hiermee bezig is geweest is een zekere Trouillot, een Haitiaanse onderzoeker. (Redactie: Mickel-Rolph Trouillot, Silencing the past, Power and the production of History, 1995) En dat begrip, verzwijgen, is op het moment in de geschiedschrijving een hele goede opvatting en begint langzamerhand tot mensen door te dringen. Wie schrijft nu de geschiedenis en wat laten ze naar voren komen en wat wordt verzwegen? Als je iemand vraagt maak een verslag over de bijeenkomst en opschrijven wat hij of zij belangrijk vond en de rest niet opschrijven. Als je een paar jaar erna het stuk leest, mis je een heleboel zaken die wel zijn gezegd, maar niet opgeschreven. En in de koloniale periode had je dat wanneer men geschiedenis schreef vanuit het oogpunt van de machthebber. Die schreef wat hij belangrijk vond en niet wat mensen die onderdrukt werden vonden, want dat was niet belangrijk. En dat is in deze tijd inderdaad het belang van het nadenken over de verschillende onderdelen van de geschiedenis.

Post-it: bewustwording van verworven vrijheden.

Reactie deelnemer: Ik denk wat voorouders hebben doorstaan, ervoor gezorgd heeft dat wij nu de vrijheid hebben, die wij hebben.

Ronde 2.

Post-it: museum van de geschiedenis van de stad met een deel over het slavernijverleden.

Reactie deelnemer: Als ik rondloop in een museum, zie ik vaak mooie verhalen over het VOC-tijdperk en ik denk dat daar vaak de zwarte geschiedenis mist.

Malique: Ik ben hier vandaag gespreksleider van dit programmaonderdeel, maar ik ben ook een actieve Rotterdammer. Uit ons onderzoek, naar de Rotterdamse cultuursector, zijn wij tot de conclusie gekomen, dat er van de 80 miljoen euro die jaarlijks uitgegeven wordt aan kunst en cultuur (dat bedrag ligt vele malen hoger, maar dat is de basis infrastructuur), gaat nog geen 2,5 procent naar organisaties die een weerspiegeling zijn van de stad en ook verhalen produceren die specifiek gericht zijn op een bepaald (aanzienlijk) deel van de stad. Wij proberen daar, samen met een hoop partijen is de stad, verandering in te brengen. Ik vind het interessant om na te denken over de ontwikkelingen die nu al in de stad gaande zijn en om daar meer ruimte voor te creëren. Ik weet dat er een interessante tentoonstelling nu te zien is in Witte de With, waar ook een hoop commotie om is ontstaan. Daarnaast is er een interessante tentoonstelling over architectuur, de stad en straatcultuur. Dus er zijn al een hoop zaken die je als Rotterdammer kunt bezoeken en ondersteunen. Want vernieuwing bestaat met de gratie van hen die het ondersteunen.

Post-it: faciliteer stedelijk events

Reactie: Dat heeft te maken met wat jij net zei over blue prints, bijvoorbeeld musea, laat meer werk van jeugd uit de stad zien. Laat ze hun verhaal vertellen.

Post-it: Nationale vrije dag op 1 juli.

Dr. Balai: Het lijkt me geen goed idee. Je hebt twee dagen die daarmee samenhangen. Wat wil je ermee bereiken, met een nationale vrije dag? En een tweede vraag: waarom zou je het doen? Je kunt het ook op een andere manier vieren

Malique: Is dat ook niet een vorm van erkenning, een vrije dag?

Dr. Balai: Nee, dan zou je 30 juni moeten doen. Die herdenking zou moeten op 30 juni, want 1 juli is een dag om te vieren. Geef mensen een halve dag (of paar uur) vrij om op 30 juni naar een herdenking toe te gaan, dat wel. Je kunt op 1 juli gewoon vrij nemen toch. Als je op alle dagen om te vieren vrij zou nemen, dan wordt er nooit meer gewerkt. In een multi-etnisch land hier. We moeten serieus blijven.

Malique: Daarom, het basisinkomen, dames en heren!

Post-it: Aan heel veel mensen vertellen dat ik naar de herdenking ga, als blanke man.

Reactie deelnemer: Ik kom hier nu al voor de vierde keer en ik vertel het iedere keer, maar het helpt niet zo heel veel. Maar mensen vragen het zich wel af waarom, en het helpt niet om ze mee te krijgen, maar ik blijf het doen. Dat zouden we allemaal moeten doen en verspreiden dat het een belangrijke week is, het begon bij Donner en eindigt zaterdag.

Malique: Hoe reageren je directe naasten?

Deelnemer: Veel mensen weten er niets van en daar schaam ik me voor, dat het niet beter in het onderwijs onderwezen wordt. Ze reageren niet negatief, maar zijn ook niet zo enthousiast dat ze meegaan. Misschien moet ik het nog enthousiaster vertellen.

Ronde 3:

Post-it: investeren in publiciteit voor de herdenking. Dat kan vanuit de gemeente/ overheid. Maar ook via crowd funding. Is het niet een idee dat we het over actief burgerschap hebben en er een grote behoefte is aan een dergelijke viering, en er ook vernieuwing zichtbaar is. Is het geen idee om een crowd funding op te zetten?

Reactie deelnemer: Het is een goed idee, maar dat mag de gemeente er niet van onthouden om ook een duit in het zakje te doen.

Malique: Zou het een idee zijn, om op het moment dat een crowd funding heeft plaatsgevonden, dit een aanmoediging zijn voor de overheid om miljoenen…

Deelnemer: We zijn onderdeel van deze stad en ik denk dat het een plicht is van onze stad om ruimte te scheppen voor ons, dat het ons recht is, maar dat wij ook een bijdrage kunnen leveren.

Harlow: Wij zijn het eens met uw stelling. Maar wij moeten ook duidelijk stellen, dat wij ook ondersteuning ontvangen van de Gemeente Rotterdam. Sinds 2 jaar wordt de herdenking, ook financieel, mede mogelijk gemaakt door interventie van de burgemeester. Hij heeft er voor gezorgd dat de herdenking van aanstaande vrijdag valt onder een officiële Rotterdamse herdenking. Dat betekent dat het gelijk geschakeld is aan 4 mei, de dodenherdenking. Dat betekent ook dat een hoop uitnodigingen rechtstreeks door de gemeente zijn verzonden, ook naar allerlei voormalig tweede kamer leden, allerlei relaties in de stad die wij niet direct hebben. Die ondersteuning hebben wij. Niet dat we gigantisch veel geld krijgen, maar het jaarlijks gesprokkel van een tientje hier een tientje daar, dat zijn we nu voorbij. Nu kunnen we ons in alle rust concentreren op de inhoud. Dus komt u aanstaande vrijdag! Het Caribisch netwerk van de militairen komt, Caribisch netwerk van de politie komt ook in tenue, om het plechtiger te maken. Dus daarmee, na jaren ploeteren, krijgen we stap voor stap, meer erkenning.

Malique: En wat is de significantie daarvan?

Harlow: Ik denk dat het een stap is dat de gemeente een signaal geeft van: Mensen, het is niet wij – zij, het is ons. Dat is het belangrijke signaal.

Malique: Van harte bedankt. Volgens mij wilde u wat zeggen.

Deelnemer: Die opmerking over de crowd funding, ik ben heel blij omdat je daarover vertelt. Sommige dingen moeten wel door de gemeente betaald worden. De geschiedenis is van ons allemaal, dus de gemeente heeft wel de plicht. Zoals de herdenking. Maar ik denk dat wij ons met crowd funding, met zaken die ons persoonlijk zijn, onze eigen geschiedenis, dat wij het zo zouden kunnen uitdragen. Crowd funding is hier een goed middel voor. Het initiatief moet bij de gemeenschappen zelf liggen.

Deelnemer: Even reageren op het feit dat de gemeente de herdenking ondersteunt, daar zijn we blij mee. Ik denk echter dat we ons niet alleen moeten richten op een herdenking. Wat ik mis is een stukje actie. Dat we dingen gaan doen en dat het gefaciliteerd wordt. Ik ben blij met wat we doen, maar er mag meer komen.

Malique: Bedankt voor jullie input. Dit alles wordt verwerkt in een verslag. Van harte bedankt.

AFSLUITING DIALOOG

(VOOR TOTAAL OVERZICHT VAN DE INBRENG UIT DE ZAAL, ZIE KETI KOTI DIALOOG)

Harlow: Wij danken alle betrokken organisaties, Radar, Hogeschool Rotterdam, DonaDaria, Keti Koti Connect. Wij danken alle aanwezigen. Wij danken ook Leo Balai, die het gezelschap vanmiddag op een mooie wijze heeft geprikkeld. Ik wil hier toch nog iets over zeggen: Leo heeft niet betoogd, dat mensen die hun African roots willen opzoeken, dat niet moeten doen. Hij heeft alleen op basis van literatuurstudie gezegd: Pas op, dat het niet een heilloze weg is. Dat ontslaat niemand van de mogelijkheid om in Afrika naar de roots te zoeken, en als je het doet, schrijf erover. Dat wij allen kennis kunnen nemen van jouw experience. Dat wilde ik toch even kwijt. Naar aanleiding van discussies die ik gevolgd heb. Bedankt dames en heren. Wij danken ook het gemeentebestuur voor de facilitering. En ik wil even een snelle enquête houden. Vond u het zinvol en vindt u dat we ermee door moeten gaan? Graag handen opsteken. Ik maak een schatting van 95 procent. Ik zie u allen aanstaande vrijdag, Lloydkade. Dank u.